Hiểu sân hận

Lama Zopa thuyết giảng tại Boulder Creek, California, 1997.

Chân Như chuyển Việt ngữ.

Tính không là phương thuốc chữa trị viên đá tảng của mọi vọng tưởng -  tức vô minh, vì làm được như thế, mọi vọng tưởng khác sẽ tan biến hết. Giây phút hành giả thiền định về tính không thì sự sân hận chẳng hạn, sẽ ngưng dứt. Sân hận khởi  khi quý vị tin vào một bản ngã hư dối, cảnh hiện hư dối – những thứ không thực có. Do vậy, khi thiền định về tính không của bản ngã và của các sự vật hiện tượng khác, chẳng còn cơ sở nào cho sân hận tồn tại. Đây là pháp đối trị mạnh mẽ nhất. Nhưng nếu sân hận khởi lên trở lại, đó là vì không có sự thực hành thiền định liền lạc; thiền định và chánh niệm đã ngưng lại. Vấn đề là phải nhớ cho được kỹ thuật thiền định. Một khi nhớ được kỹ thuật thì sẽ luôn có kết quả. Khi quý vị không nhớ kỹ thuật, thiền định bị trì hoãn, vọng tưởng, sân hận v.v…  sẽ dấy khởi và sai xử quý vị.

Một điều tôi chia sẻ với mọi người là hãy luôn nhớ nghĩ về nghiệp. Đức Đạt Lai Lạt Ma thường nói rằng Phật giáo không tin vào một vị chúa tể nào. Triết lý Phật giáo căn bản giúp quý vị nhớ rằng không có cái tâm riêng biệt nào ngoài cái tâm tạo tác ra cuộc sống của quý vị, tạo tác nghiệp của quý vị. Bất kỳ điều gì xảy đến trong đời đều từ tâm mà ra. Những hợp uẩn, những tri kiến về giác quan, cảm xúc, buồn vui v.v… toàn bộ thế giới của quý vị bắt nguồn từ tâm thức của quý vị. Các chủng tử của thiện nghiệp và bất thiện nghiệp trong các tiền kiếp lưu vết trên dòng tâm thức sẽ tự hiển bày và chín mùi. Các chủng tử để hình thành thân người, các giác quan, tri kiến, các uẩn và tất cả những cảm thọ, mọi điều báo ứng tại thời điểm này và tất cả đều do dòng tâm thức, do nghiệp.

Nếu thiền định về tính không của quý vị không mấy hiệu quả thì huấn thị về nghiệp sẽ cực kỳ mạnh mẽ đối với hàng phàm thường như chúng ta. Khi thiền quán về nghiệp, tâm sẽ không còn chỗ dành cho sân hận vì rằng chẳng có gì để trách cứ hay đổ thừa cả. Suy niệm về nghiệp là thực hành triết lý Phật giáo cơ bản, tức là chẳng có đấng sáng tạo nào ngoài chính tâm của quý vị.  Đây không chỉ là một giáo lý phổ thông của Phật giáo mà còn là một kỹ thuật hết sức hiệu nghiệm. Sân hận dựa trên cái tin vào một đấng sáng tạo: có một ai đó đã gây ra việc nọ việc kia; chuyện này xảy ra là vì người này người kia. Trong đời sống hàng ngày, khi có chuyện xảy ra, chúng ta hành xử như thể chuyện này do ai đó gây ra thay vì thực hành nguyện tắc không có ai tạo tác cả. Ngay cả khi không sử dụng từ Đấng sáng tạo thì chúng ta cũng vẫn tin là có ai đó gây ra sự thể này cho ta. Khi suy niệm về nghiệp và liễu tri rằng chẳng hề có một chủ thể tạo tác nào thì sẽ không có một căn cứ nào để nổi sân cả.

Quý vị nên nghĩ như vầy: trong quá khứ, mình đã gây tổn hại cho các chúng sinh khác, vì vậy mình đáng phải chịu những tổn hại do chúng sinh khác mang tới. Khi nổi sân, thật ra quý vị đang thể hiện là ta đây có quyền gây tổn thương cho người, nhưng lại cho rằng người không được phép gây tổn hại cho ta. Điều này hết sức phi lý. Vì thế trong thực hành này, quý vị hãy nói: “Mình đáng bị gánh chịu tổn thương này.”

Một thực hành khác là sử dụng tình huống này để phát triển tâm bi mẫn: tôi phải chịu tổn hại này là do nghiệp của tôi. Ai khởi tạo tất cả những đau khổ phiền lụy này đây? Không phải ai khác mà do hành động của chính tôi.

Quý vị đã xử sự với các chúng sinh khác như thế trong các tiền kiếp thì đấy là lý do tại sao quý vị phải gánh chịu tổn hại trong kiếp hiện tiền. Nghiệp quả báo ứng nên ở kiếp này người ta hãm hại quý vị. Đối tượng gây tổn hại tái sinh trong thân người ở tiếp hiện tiền và họ tổn hại quý vị là do quý vị tạo tác cái nhân trước đó trong tiền kiếp. Khi gây tổn hại như thế, những chúng sinh kia lại tạo thêm nhiều bất thiện nghiệp và đánh mất cơ hội tái sinh trong thân người, lại phải quay lại các cõi thấp kém. Phải chăng vì ta mà họ phải lưu lạc trong ác đạo?

Bằng  cách này,  quý vị đang vận dụng những khó khăn chướng ngại để phát tâm Bồ đề. Điều này nghĩa là quý vị có thể trau dồi đường tu Đại thừa, hiển hay mật, để thực chứng giác ngộ, bao gồm cả Sáu hạnh toàn hảo. Hành giả có thể triệt phá mọi lỗi lầm của tâm để thành tựu giác ngộ. Vậy, nhờ vào lòng từ mẫn của đối tượng gây tổn hại mà quý vị có thể phát tâm bồ đề, độ thoát chúng sinh khỏi khổ, đưa họ đến bờ giác và mang đến nguồn hỷ lạc toàn hảo cho họ.

Quý vị cũng có thể nghĩ thế này: qua việc thực hành tâm bi mẫn với đối tượng sân hận mình, mình có thể phát tâm bi mẫn hướng tới mọi chúng sinh. Đối tượng này, thật nhân hậu, thật quý giá, y đang giúp ta dừng việc tổn hại các chúng sinh khác và trên hết y đang nhận được sự trợ giúp của ta. Vì ta không gây hại cho y nên an lạc hạnh phúc sẽ tràn về. Ngoài ra, khi nhận được sự trợ giúp của ta, vô lượng chúng hữu tình thọ nhận an bình và hỷ lạc. Nguồn hạnh phúc hỷ lạc mà quý vị có thể trao tặng cho chúng hữu tình đến từ đối tượng này.

Theo huấn thị của các bậc Thầy Kadampa, có sáu kỹ thuật thực hành hạnh nhẫn. Thầy sẽ không đi hết các kỹ thuật ấy ở đây. Quý vị có thể nhớ lại hoặc chép xuống mà thực hành.

Một điểm nữa cũng rất lợi lạc là những huấn thị mà Pabongka Rinpoche đã giảng giải trong tác phẩm Giải Thoát Trong Lòng Tay: nhìn chung quý vị không nên nổi giận với cây gậy người ta dùng để quất mình. Cây gậy là do người ta điều khiển nên chẳng có lý gì để nổi sân với nó. Tương tự, thân, ngữ, ý của người đó hoàn toàn bị sân hận và vọng tưởng sai xử khống chế. Thân, ngữ, ý của người đó trở thành tôi tớ, hoàn toàn bị sân hận sai xử như một công cụ mà thôi. Bản thân người đó cũng chẳng có một chút tự do nào. Vì không có tự do nên họ phải trở thành đối tượng của lòng bi mẫn của chúng ta. Không những thế, ta phải có trách nhiệm giúp xoa dịu cơn sân cho họ. Bằng bất kỳ cách gì có thể, hãy trợ giúp tâm người ấy, xoa dịu hận thù. Cho dù không thể làm được gì thì quý vị hãy cầu nguyện chư Phật, giáo Pháp và Thánh chúng để làm dịu tâm thức của người ấy.

Điều mà Thánh đức Đạt Lai Lạt Ma thường khuyên dạy là ta nên thiền quán về đối tượng sân hận mình, nhìn thấy họ nhân hậu như thế nào, họ quý giá như giáo Pháp, như chư Phật hay bậc Đạo sư ra sao, họ nhân từ tựa chư Phật và bậc Đạo sư như thế nào. Kết luận lại là: nếu chẳng ai khởi tâm sân hận với quý vị thì làm sao quý vị có thể trau dồi hạnh nhẫn. Nếu ai cũng yêu quý mình thì làm sao có thể phát triển phẩm chất quý báu của tính kham nhẫn, đường tu của hạnh nhẫn. Vì thế, nên có một ai đó trong đời khởi tâm sân hận với ta là cực kỳ thiết yếu. Người khác nổi sân với ta là quý giá lắm, hệ trọng lắm! Quý giá không phải cho họ mà là cho ta. Với kẻ khởi tâm sân, đó là sự giằng xé giống như kiếp sống trong các ác đạo. Còn với chúng ta, họ lại thật sự quý giá. Chúng ta cần sự sân hận đó, thật sự cần.

Có một ai đó yêu quý mình là quan trọng nhưng có ai đó sân hận mình lại càng quan trọng hơn. Quý vị thấy đó, nếu người ta ai cũng thương quý mình thì đâu có giúp được quý vị độ tha hay chứng đắc toàn bộ đạo lộ giác ngộ. Cho nên với Thầy, người sân hận mình là người quý giá nhất. Cơn sân hận của họ chính là viên ngọc như ý.

Sân hận thiêu hủy công đức quý vị tích lũy, phá tan suối nguồn hỷ lạc không chỉ trong đời sống hàng ngày mà cả trong nguồn hạnh phúc dài lâu. Như trong bộ luận Nhập Bồ Tát Hạnh đã từng đề cập, một cơn sân hận phá hỏng chứng ngộ của ngàn kiếp tu. Vì thế, nhờ người nổi sân với tôi mà  tôi có thể trau dồi hạnh nhẫn, điều phục cơn sân của mình, và thành tựu toàn bộ đường tu giác ngộ. Quý vị có thể hoàn mãn hai loại công đức, chặt đứt mọi che chướng để đạt giác ngộ và giải thoát tất cả hữu tình, dẫn họ về nẻo giác.